ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 3، خرداد 1403 ، شماره پی در پی 97

تحلیل سبک شناسانۀ غزلهای عارف چاه آبی

صفحه (1 - 27)
شرافت‌الله حقجو ، اسماعیل تاج‌بخش (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1402

چکیده

زمینه و هدف: ملا عبدالله عارف چاه آبی شاعر معاصر فارسی‌سرا از آستان تخار افغانستان است. اگرچه تحقیقاتی در حوزه ی شناخت مضامین و اندیشه های شعری او صورت گرفته است، اما هنوز از منظر سبک‌شناختی جدید، اشعار او تحلیل و تجزیه نشده است. هدف پژوهش حاضر بررسی سبک‌شناختی غزلیات او و نشان‌ دادن ویژگی‌های سبکی غزلیات او در لایه های زبانی، بلاغی و ایدئولوژیک است تا تصویر روشنی از هنر کلامی شاعر و شگردهای شاعرانه ی او فرا روی مخاطبان ترسیم گردد.

روش‌ها: پژوهش حاضر، مطالعه ی نظری است که به روش کتاب‌خانه ای و رویکرد تحلیلی – توصیفی انجام شده است. قلمرو تحقیق دیوان اشعار عارف است که به کوشش محمد ابراهیم چاه آبی و از سوی انتشارات سعادت به چاپ رسیده است. جامعه ی آماری آن را غزلیات او تشکیل می‌دهد.

یافته ها: عارف با بهره جویی از ساخت‌های واجی ‌آهنگین، اوزان متناسب با مقام و محتوای سخن، قافیه ها و ردیف‌های خوش‌نواْ تکرارهای گوش‌نواز، فضای کلامی سرشار از موسیقایی در شعرش آفریده است. از بسامد فروان واژگان عینی و عامیانه، برای تداعی مؤثر معانی و مفاهیم و ترسیم تابلوهای رنگین از رویدادها و صحنه ها، کار گرفته است. در کلام او، ترکیب‌ها، عبارت‌ها و جمله ‌های زبان، سازگار با هنجارهای معمول در زبان عادی و کاربردهای شعری آن، در خدمت بیان اندیشه قرار می‌گیرد. از آرایه های بدیعی و بیانی برای خیال‌انگیزی، جذاب‌نمایی، خلق تصویرهای شاعرانه و نمایشی ساختن صحنۀ گفتمان بهره برده است. از نگاه ایدئولوژی غزل‌های عارف در قالب‌های متنوع و در مناسبت‌ها و موضوع‌های گوناگون دینی، عرفانی، عشقی، انسانی، اجتماعی، میهنی و فرهنگی، سروده شده اند.

نتیجه گیری‌: بررسی سبک‌شناختی از غزلیات عارف چاه آبی نشان می‌دهد که شاعر در لایه های زبانی (آوایی، واژگانی و نحوی)، بلاغی و ایدئولوژیک، هنرمندانه عمل کرده است. غزل‌های عارف بیشتر در بحرهای هزج و رمل سروده شده و اکثر آن‌ها مردف هستند. از صنعت تکرار (جناس و سجع) بهره ی فروان جسته است. واژگان حسی و عامیانه در شعر او بسامد زیاد دارد. جمله های ساده، کاربرد وجه خبری، تقدیم فعل بر سایر اجزا در بیشتر جمله ها از ویژگی‌ها نحوی شعر اوست. در لایه ی بلاغی عبارت‌ها و ترکیب‌های هنری مملو از تشبیهات، استعاره ها، انواع مجاز و کنایه به جذابیت تصویرهای شاعرانه در شعر او افزوده است. اندیشه های اساسی بازتاب یافته در شعر او مضامین اجتماعی، عشقی، وصف طبیعت، میهن و زندگی اجتماعی است.

کلمات کلیدی
سبک , سبک‌شناسی , غزلیات , لایه زبانی , لایه بلاغی , لایه ایدئولوژیک

• احمدی، حدیث، پناهی، مهین و یگانه، سپیده. (1399). سبکشناسی لایه ای غزلیات سلمان ساوجی (لایه-های نحوی و واژگانی). فصلنامۀ علمی بلاغت کاربردی و نقد بلاغی 5 (10)، ص 18.
• خاقانی اصفهانی، محمد و مرضیه، قربان خانی. (1394). استعاره از منظر بلاغت عربی و زبانشناسی شناختی. مجلۀ علمی- پژوهشی
• انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، ش 35، تابستان، ص 104.
• راسخ‌مهند، محمّد. (1394). درآمدی بر زبانشناسی شناختی. تهران: سمت، ص 76.
• رستگارفسایی، منصور. (1380). انواع شعر فارسی. شیراز: انتشارات نوید شیراز، ص 337.
• رضایی، جمکرانی. (1384). نقش تشبیه در دگرگونیهای سبکی. دوفصلنامۀ پژوهش زبان وادبیّات فارسی، ش 5، پاییز و زمستان
• 1384، صص 85- 100.
• شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1398). موسیقی شعر. چاپ نوزدهم. تهران: نشر آگه، صص 28، 91.
• شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1391). رستاخیز کلمات (چاپ سوم). تهران: انتشارات سخن، 439.
• شمیسا، سیروس. (1398). نگاهی تازه به بدیع. ویرایش دوم. تهران: نشر میترا، ص73.
• شمیسا، سیروس. (1397). آشنایی با عروض و قافیه. تهران: نشر میترا، صص 24، 101.
• شمیسا، سیروس..(1391). کلیّات سبکشناسی. تهران: فردوس، ص 158
• شمیسا، سیروس. (1386). نگاه تازه به بدیع. ویرایش سوّم، تهران: میترا، ص 34.
• صفوی، کورش. (1392). درآمدی بر معنی‌شناسی، چاپ پنجم. تهران: سورۀ مهر، 266.
• عارف، عبدالله. (1394). دیوان عارف چاه آبی؛ به کوشش محمد ابراهیم چاه آبی: کابل: سعادت.
• علوی مقدم، محمد و اشرف زاده، رضا. (1387). معانی و بیان (چاپ هشتم). تهران: انتشارات سمت، 133.
• فتوحی، محمود. (1390). سبکشناسی، نظریه ها، رویکردها و روشها، تهران: سخن، صص 34- 300.
• کزازی، میرجلال الدین. (1368). زیباشناسی سخن پارسی (بیان). تهران: نشر مرکز، ص 140.
• محمدنژاد عالی‌زمینی، یوسف و الهیان، لیلا. (1397). تحلیل کارکردهای سبکی تشبیه در جلد اول شاهنامۀ فردوسی. متن‌پژوهی ادبی، 4، ش 84، صص 121- 152.
• محمد طوسی، نصیر الدین. (1393). معیار الاشعار. تصحیح: علی اصغر قهرمانی مقبل. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ص 114.
• مهری، فریبا. (1398). سبکشناسی لایه ای غزل اجتماعی معاصر ایران، رسالۀ دکتری. دانشگاه حکیم سبزواری، ص 36.
• میرصادقی، جمال و میرصادقی ذوالقدر، میمنت. (1377). واژه نامۀ هنر داستان نویسی. تهران: کتاب مهناز، ص 77.
• میرصادقی ذوالقدر، میمنت. (1376). واژه نامۀ هنر شاعری. تهران: کتاب مهناز، 66.
• نیکوبخت، ناصر. (1394). بررسی نقش موسیقایی قافیه در غزل محمد علی بهمنی. فصلنامۀ علمی-تخصصی دُرّ دری، شماره شانزدهم. صص 49- 60.
• یمین، محمّد حسین. (1393) واژه‎شناسی در زبان پاسی دری، کابل: سعید، ص1.
• یول، جورج. (1391). کاربردشناسی زبان. ترجمۀ محمد عموزاده و منوچهر توانگر. تهران: سمت، ص 12.